"El Quejío"
Huib Wilkes "El Payo Humberto"

Ik vraag periodiek iemand uit de flamencowereld om in de rubriek "El Quejío" een column te schrijven. De onderwerpkeuze is vrij, maar moet uiteraard wel flamenco-gerelateerd zijn. Maar daarbinnen is de inhoud dus vrij.

Deze zevende column is geschreven door flamencogitarist Huib Wilkes "El Payo Humberto" en is het eerste deel in de serie "Ciclo de Verano" die bestaat uit 3 columns die gedurende 3 achtereenvolgende weken zullen verschijnen..

Een korte biografie van Huib Wilkes:

Huib Wilkes (bijgenaamd: “El Payo Humberto” oftewel “De Niet-zigeuner Huib”) werd geboren in Amsterdam in 1946. Zijn moeder had begin jaren zestig een kamer verhuurd aan Spaanse gastarbeiders uit Cádiz die flamencoliefhebbers bleken te zijn. Huib werd, toen hij de muziek hoorde, er zeer door aangetrokken en koos voor de flamencogitaar. In 1963 vertrok hij met zijn moeder naar Cádiz waar hij les kreeg van een oom van één van de gastarbeiders, Juan Díaz de Cádiz.
In 1965 ging Humberto naar Madrid waar hij dans begeleidde in de dansschool van Mercedes y Albano. Hij ontmoette daar ook de Amsterdamse flamencodanser Juan Lerma en op 14 september 1965 deed hij examen om op te mogen treden als flamencogitarist in het Madrileense Teatro Calderón.
Met waardevolle adviezen en raadgevingen van Enrique Morente, die hij inmiddels had leren kennen, bekwaamde Wilkes zich rond 1968 in het begeleiden van flamencozangers. Hij ging later dat jaar op tournee met het Ballet van Mariemma, als tweede gitarist. 
In 1969 ontving Wilkes een studiebeurs om in daarmee gedurende de jaren 1969 – 1971 in de leer te gaan bij de fameuze flamencogitarist Niño Ricardo. Over hem schreef Huib ook een boek dat verscheen onder de naam "Rostro de un Maestro".
In Spanje begeleidde El Payo Humberto tevens dansgroepen en zangers(essen). 
Hij woont momenteel in de Verenigde Staten van Amerika.
Tegenwoordig kun je hem op youtube tegenkomen waar hij een eigen videokanaal heeft en zowel musiceert als verhalen vertelt (je kunt je via mail bij hem abonneren op korte verhalen die hij schrijft over het dagelijkse leven in Amerika).

Na contact gelegd te hebben was Huib Wilkes zeer welwillend om een column te schrijven. En aangezien hij nogal wat te vertellen had, besloten we het in een driedelige zomerreeks (ciclo de verano) te gieten.

Deel 1 stond er afgelopen week op en bij deze dan ook het volgende deel van “Verhaal van een Nederlandse flamencogitarist, deel 2”
Veel leesplezier!

~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~

“Verhaal van een Nederlandse flamencogitarist, deel 2”

door Huib Wilkes "El Payo Humberto"

Paco Juanas

Na enig praten vertelde hij me dat hij Niño Ricardo persoonlijk kende, wat mij enigszins deed verbleken van schrik. Ik had Hem nog nooit ontmoet en opeens was hij een stuk dichterbij. Paco vertelde me dat zodra Ricardo in Madrid was hij me zou bellen en dat gebeurde na 2 maanden. Hij had met Ricardo afgesproken in Bar Picardía in Calle de la Cruz. Hij zei niet precies hoe laat maar zo rond 20:00 die avond. Doodnerveus begaf ik mij die bewuste avond op weg en toen ik de bar betrad stond Paco daar maar geen Ricardo. Hij vertelde me dat hij even weg was en na een 10 minuten verscheen Ricardo in de deuropening. Ik stond aan de grond genageld en Paco troonde mij naar Hem toe.

Calle Hortaleza 68 in Madrid; zouden de huidige bewoners van piso 3 weten dat...

Een paar dagen later betrad ik het Heiligdom van Niño Ricardo en hij vroeg me wat ik wilde leren. Ik koos voor zijn Serranas Juncal omdat het zo een mooi en apart nummer is. Gezeten op zijn zitbank hoorde ik voor het eerst in het echt en van dichtbij zijn prachtige Conde Hemanos gitaar klinken en hij klonk nog mooier dan van zijn beste plaatopnamen. Zijn handen bewogen als een magische dans over de snaren en hier was geen twijfel aan: dit was Niño Ricardo die speelde alleen voor mij. Ik nam een aantal lessen tot mijn geld op was en leerde een groot aantal falsetas en natuurlijk niet alleen van zijn Serranas maar ook Soleares en Seguiriyas. Meestal zocht ik Ricardo op in de avond als hij te vinden was met andere vrienden zoals de Conde Hermanos in een van de vele bars. De Hermanos Conde hadden hun werkplaats vlak om de hoek van het huis van Ricardo in Calle Gravina 7.

Gravina 7 in Madrid

Paco España

Zo gezegd zo gedaan en toen ik me daar aandiende vroeg de daarvoor aangewezen persoon of ik wel al de basisritmes kende, want het beheersen van ritme of 'compás' is heel belangrijk als je dansers moest begeleiden. Ik bevestigde dat maar kon het niet bewijzen omdat ik mijn gitaar niet meegenomen had. De man vroeg toen of ik een aantal ritmes op het tafelblad kon tikken om te horen of ik ze in mijn vingers had. "Por Alegrías" zei hij en ik deed alsof ik met mijn rechterhand gitaar speelde op het tafelblad. "Seguiriyas" beval hij en ik deed hetzelfde. "Ahora, Bulerías" en ik speelde Bulerías. Hij deed er een kort zwijgen toe.

Na de repetities maakten we een toernee door heel Spanje en dat viel in het kader van 'Los Festivales de España.' De eerste gitarist was ene Alejandro die heel goed speelde. Martin had in Mexico furore gemaakt en was een groot bewonderaar van Sabicas. De zanger was Paco España. De naam van de eerste danser weet ik niet meer maar de eerste danseres was Mariemma en de tweede heette Curra Jiménez wat een schoonheid was en dan natuurlijk onze Hollandse danser Juan Lerma met zijn blonde haren en hij was een zeer goed en gewaardeerd flamencodanser maar beheerste ook de regionale Spaanse dansen.

Mariemma en Antonio (Ruíz...)

Na de 'Festivales de España' kwam Enrique Morente opeens met de boodschap dat Arie Sneeuw in Nederland een toernee voor hem aan het voorbereiden was en of ik interesse had zijn gitarist te zijn voor die gelegenheid. Ik greep deze kans natuurlijk met beide gitaarhanden aan maar ik moest dan wel flink met Enrique repeteren.

Optreden Enrique Morente en Payo Humberto Nederland winter 1968

Achteraf was dat een grootse tijd, want de ene keer kwam Enrique naar mijn pension en de ander keer ging ik naar zijn huis dat een eind uit het centrum lag. Het was de buurt Carabanchel en hij woonde in Calle Álvarez Abellán 23 4-piso. Het was een bescheiden maar knusse woning en hij woonde daar met zijn moeder en twee broers. Ik heb in die tijd en ook daarna verschrikkelijk veel geleerd van Enrique. Vooral de Cantes por Tarantas, Malagueñas en Granaínas die ik altijd zeer moeilijk vond om te begeleiden. Ik vroeg eens aan Enrique of de Granainas moeilijk was om te zingen en hij antwoordde: "Tan dificil como llorar por gusto" (net zo moeilijk als dat je voor je lol gaat huilen).

In de late herfst keerde ik weer terug naar Amsterdam in mijn trouwe eend en eenmaal op verhaal gekomen vroeg ik aan het toenmalige C.R.M. (Ministerie voor Cultuur Recreatie en Maatschappelijk werk) een studiebeurs aan voor Spanje. Na de nodige formulieren mocht ik komen voorspelen in den Haag. Het was op een koude herfstmorgen dat ik mij meldde bij het Ministerie van Cultuur. Ik werd naar een wachtkamer gebracht die gelukkig goed warm was en begon met inspelen. Er waren nog een paar genodigden voor andere studiebeurzen aanwezig. Na een uur werd ik opgeroepen en binnengelaten in een ruimte waar een aantal heren achter een lange tafel zaten. Mij werd verzocht iets ten gehore te brengen en ik speelde een Soleares die ik in Bulerías deed eindigen. Ik dacht, ik eindig met iets snels om wat meer een Spaanse temperamentvolle indruk te maken. Toen ik uitgespeeld was werd ik naar voren geroepen en een van de heren stelde mijn een vraag: "Meneer Wilkes, stel dat U die beurs krijgt en ik benadruk het woord 'stel', hoe denkt U dan les te gaan nemen, want aan het conservatorium wordt er geen flamencoles gegeven in Spanje?". Ik moest dit bevestigen maar legde uit dat je in dat geval bijvoorbeeld naar een gitaarbouwer kan gaan en die heeft altijd connecties met goede gitaristen die bereid zijn les te geven. Maar voegde ik er haastig aan toe dat het in dit geval voor mij niet nodig was omdat ik les kon krijgen van een van de beste gitaristen van Spanje. "En wie is dat dan wel?" vroeg hij. "Niño Ricardo" antwoordde ik in alle vertrouwen. Daarop antwoordde hij: " Niño Ricardo is niet de beste gitarist van Spanje." Ik verbleekte enigszins: "Ojee, daar gaat mijn beurs" dacht ik. De man achter de tafel laste een stilte in die voor mij eindeloos leek te duren. Toen kwam zijn oordeel: "Niño Ricardo is niet de beste gitarist van Spanje, doch de beste van de hele wereld." Mijn zichtbare opluchting deed hem glimlachen en ik dacht: "Ik heb mijn beurs voor Spanje." En dat bleek later ook zo te zijn toen ik de uitslag kreeg toegestuurd.

Niño Ricardo

De man die mij zo deed schrikken bleek achteraf de legendarische Koos Tigges te zijn die een leerling was van de eveneens legendarische Freek Mulders op wie ik later terug kom. Koos Tigges heb ik vele jaren daarna opgezocht in zijn woning in Den Haag en toen ik het verhaal vertelde heeft hij vreselijk moeten lachen. Koos was een heel fijn mens met een warm hart en speelde zowel klassiek als flamenco. Vandaar zijn kennis over Niño Ricardo.
Een andere man die achter die bewuste tafel zat was Simon de Zee die een heel goede organist was. Toen ik het gebouw verliet kwam ik hem tegen en we raakten in gesprek. Hij bleek getrouwd te zijn met een Spaanse en dat was ik toen ook. We noteerden elkaars adressen en na enige visites werden we zeer goede vrienden. Een van de andere mensen die daar zat was John Daniskas die rijksinspecteur voor het muziekonderwijs was en later directeur van het Rotterdams Conservatorium.

Nu kon ik voor het eerst naar Spanje zonder eindeloos te hoeven sparen want de beurs was voor 1 jaar en kon nog verlengd worden. Maar het belangrijkste was dat mijn grote droom uitkwam en dat was nu gedurende een lange tijd leerling te worden van Niño Ricardo.

Arie Sneeuw & Enrique Morente

Een maand na mijn voorspelen in den Haag kwam Enrique Morente  naar Nederland en hij logeerde bij Arie en Ietske Sneeuw. Na een paar dagen sloegen Enrique en ik weer aan het repeteren en daarna volgden de optredens die Arie Sneeuw had georganiseerd. Nu ik er vele jaren later op terugkijk was het een heel bijzondere tijd en een heel grote eer dat ik de later zo beroemde Enrique Morente mocht begeleiden. De optredens gingen goed en we hebben ook heel veel plezier gehad.

Terecht was 1968 een groot en belangrijk jaar geweest. De ontmoeting met Enrique en andere grote flamencozangers. De introductie in Peña Charlot, de lessen met Niño Ricardo, mijn werk als 2e gitarist bij de dansgroep van Mariemma, de optredens met Enrique en dan natuurlijk als klapstuk mijn studiebeurs voor Spanje. Januari 1969 vertrok ik wederom in mijn 2CV naar Madrid, maar nu voor veel langere tijd…

Maar voordat ik verder ga met Spanje wil ik, nu ik toch al de naam van de gitarist Koos Tigges noemde, wat vertellen over de geschiedenis van de flamencogitaar in Nederland. De eerste gitaristen die met flamenco begonnen, speelden vooral in de begintijd klassiek gitaar. De allereerste waarvan ik hoorde was Freek Mulders en hij was voor mij tevens de meest legendarische, maar daar kom ik later op terug. Freek Mulders gaf mensen als Gerard Gest en Koos Tigges en nog anderen, die ik niet kende, les. Zowel Gerard Gest als Koos Tigges hadden naast klassiek grote belangstelling voor de flamenco. Gerard Gest ging later lesgeven aan het Amsterdams Conservatorium en Koos Tigges aan het Rotterdams Conservatorium. Gerard Gest gaf weer mensen als Rinus Drolsbach en Jan Landkroon les en ook die hadden grote belangstelling in de flamenco. Rinus Drolsbach en zijn broer Peter Drolsbach werden zeer goede flamencogitaristen net zoals Jan Landkroon die ook afstudeerde aan het Amsterdams Conservatorium en daarna jaren les gaf aan de Amsterdamse Volksmuziekschool die indertijd werd opgericht door Willem Gehrels en Freek Mulders. Al deze mensen heb ik persoonlijk leren kennen en daar was nog de gitarist Herman van de Aa die zeer goed flamenco speelde en de gitarist Tom Feenstra die ik ooit ontmoette in het Spaans Centrum. En dan was er ook nog een zeer verdienstelijke vrouwelijke gitarist onder de naam Hetty Muller. Een andere klassiek en flamencogitarist en ook fluitist die les gaf aan het Haags Conservatorium is Jan Goudswaart. Deze had een zeer goede techniek en speelde solo's van Sabicas en Paco de Lucia. Al deze mensen waren de grondleggers van de flamencogitaar in Nederland en ik zal vast wel mensen vergeten te noemen maar ik schrijf over de gitaristen die ik persoonlijk gekend heb behalve Freek Mulders.

Los van de techniek als ingenieur kwam hij al gauw in de ban van de techniek van de gitaar en al voordat de Spaanse Burgeroorlog uitbrak was hij al naar Spanje gereisd en werd een leerling van de beroemde klassieke gitarist Miguel Llobet. In Spanje maakte hij kennis met de flamencogitaar en ook dat werd zijn grote passie. Terug in Nederland richtte hij de Constantijn Huygens Guitar Society op en later met Willem Gehrels de Amsterdamse Volksmuziekschool. Freek Mulders was een rusteloos mens en Holland was eigenlijk te klein voor hem en hij vertrok naar het grote Amerika. In New York stichtte hij ook een Guitar Society en later in California. Hij had vele baantjes om in leven te blijven, zo was hij popcornverkoper in de Amerikaanse voetbalstadions, stratenveger, beheerder van een benzinepompstation en leerde ook vliegen om een bedrijf op te richten als luchtfotograaf. Hij gaf ook gitaarrecitals, o.a. bij de beroemde Amerikaanse schrijver Arthur Miller.

Miguel Llobet

Tevens een aantal foto's die ik doorgestuurd kreeg van een ver familielid van Freek Mulders die in Nederland woont. De laatste vrouw van Freek Mulders leeft nog in California en is een krasse dame van ver in de tachtig die zich nog altijd met muziek bezig houdt en die ik hoop te bezoeken komende september.

De enige foto van Freek Mulders waarop hij gitaar speelt.

Freek Mulders richtte ook in Amsterdam een Spaans restaurant op onder de naam 'Iberia'

Hier een zeer tot de verbeelding sprekende Freek Mulders, nonchalant staande bij zijn vliegtuig waarmee hij luchtfotografie deed

Zijn medewerkers waarvan links op de foto zijn vrouw Corlu Collier die nog leeft en in California woont.

Ook deze foto prikkelt de verbeelding. Freek Mulders ergens in Mexico gezeten op een paard. Hij zou wel de 'Indiana Jones' van de gitaar genoemd kunnen worden.

Dat wat de grondleggers, de 'Founding Fathers' van de flamencogitaar in Nederland betreft.

Het weerzien was heel prettig want doorgaans was Ricardo zeer goed geluimd. Ik had nu veel vragen over zijn technieken en begeleiding, want Niño Ricardo was los van een groot solist ook een groot begeleider van zowel zang als dans. Manuel Serrapi (Niño Ricardo) werd geboren 1904 in Sevilla  en zijn vader was een amateur gitarist. Als jonge knaap bracht Ricardo kolen rond in Sevilla, gedragen door een ezel en vandaar dat hij in het begin de naam droeg van 'Manolo el Carbonero.' Later werd de naam Niño de Ricardo, oftewel zoon van Ricardo, want dat was de naam van zijn vader en later werd dat kortweg Niño Ricardo. Aanvankelijk was zijn vader helemaal niet blij toen Ricardo interesse voor de gitaar toonde en hij trachtte hem zelfs te demotiveren maar dat lukte natuurlijk niet. Ik denk dat zijn vader wist wat het leven normaal gesproken voor een artiest betekende in die tijd, vooral als je geen goed of groot artiest was.

Niño Ricardo

Café-bar-teatro Novedades

De eerste plaatopnamen maakte Ricardo met de broer van Niña de los Peines en dat was de grote Tomas Pavón. Vanaf dat moment begon de muzikale carrière van Ricardo. Naast de vele plaatopnamen van zangers speelde Ricardo als gitarist in veel grote flamencogezelschappen. Beroemde en oudere gitaristen in die tijd waren Ramón Montoya, Manolo de Huelva en Javier Molina. De school van Ricardo is voor een groot deel geïnspireerd op deze oudere meesters en later drukte Ricardo daar zijn eigen stempel op en ontplooide een zeer grote creativiteit zowel muzikaal als technisch. Zijn sterkste punt was de zeer persoonlijke en orginele manier waarop hij de flamenco interpreteerde. Van de vele zangers die hij begeleidde kan ik er een aantal noemen. La Niña de los Peines, Manuel Vallejo, El Sevillano, Juanito Valderrama, Escacena, Canalejas de Puerto Real, Juan Varea, Porrina de Badajoz, Manolo Caracol, Antonio Mairena, El Chocolate enz….

Toen hij in 1966 met Melchor de Marchena meewerkte aan de beroemde platentrilogie van Antonio Mairena 'La Gran Historia del Cante Gitano Andaluz' onderging Ricardo een soort revival, vooral onder de jonge zangers en maakte hij platen met Enrique Morente, El Lebrijano, Manuel Mairena en Curro Malena. Ook maakte hij nog een aantal platen met oudere zangers zoals Pepe Pinto, El Sevillano y Porrina de Badajoz. Dat was allemaal zo van 1966 tot 1969. Zijn laatste plaat was met Curro Malena. Kort daarop werd Ricardo ziek en na een ziekbed van ruim een jaar had hij een korte opleving maar stierf uiteindelijk op 14 april 1972 in zijn geboortestad Sevilla.

Manuel Mairena en Niño Ricardo maakten samen een plaat in 1969

In feite had ik geluk want ik had nog 2 jaar les van hem voordat hij ziek werd. Ik heb Niño Ricardo in levende lijve mogen meemaken en heb vreselijk veel van hem geleerd en doe dat feitelijk nog. Bijna dagelijks luister ik naar zijn platen, iets wat ik al veel deed voordat ik bij hem op les kwam. Hij was voor mij de beste gitarist en zou hem nooit en te nimmer kunnen overtreffen hoewel……In 1 ding was ik beter en dat was met 'Jugar los Chinos' oftewel het spel wat men in Nederland Bamzaaien noemt geloof ik. Na de lessen gingen we vaak de stad in en meestal was dat Calle Nuñez de Arce en Calle de la Cruz. Daar troffen we meestal een vast gezelschap van zijn vrienden waaronder de gitaarbouwers Mariano y Faustino Conde oftewel Los Conde Hermanos, de gitarist Felix de Utrera, ook wel Enrique Morente en soms de vader van Paco de Lucía die de bijnaam van 'Cara Rucha' had. We liepen meestal een vaste aantal bars af en dat waren; La Campana, La Ostraría, La Oficina, bar Picardía en bar Gallango.
Vaak gingen we dan Bamzaaien en wie dan verloor moest het rondje betalen. Bamzaaien is een heel eenvoudig spel. Men gebruikt drie muntjes en neemt er 1,2,3, of helemaal geen in zijn rechterhand. Met bijvoorbeeld drie personen moet men dan raden hoeveel het er in totaal zijn. 'Pares' betekende een even aantal 'Nones' oneven en 'Aire' als je hand leeg was. Degeen die verkeerd raadde viel af tot er nog 2 personen over waren. Vaak bleven Ricardo en ik over en in de meeste gevallen raadde ik precies het aantal wat we in ons handen hadden. Ricardo moest dan het rondje betalen en dat deed hij vaak vloekend en je kunt wel begrijpen op wie. Dus slechts met dit simpele spel was ik zijn meerdere.

Niño Ricardo

REAGEER OP DE COLUMN!

Huib Wilkes "El Payo Humberto"

~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~

De laatste, van de 3 columns die verschijnen onder de noemer "ciclo de verano" (zomerreeks),
gaat op 10 augustus 2013 online